Thuộc địa phận Hồ Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn có một nơi ẩn chứa những cảnh đẹp về hang động, về những điều tự nhiên đẹp nhất. Những nhũ đá với màu sắc tuyệt đẹp. Làm mê mẩn lòng người. động Hua Mạ (hay còn gọi là động Treo) đang vẫy gọi du khách ghé thăm.
Với những gì tự nhiên mang lại Hua Mạ càng kỳ bí và hấp dẫn hơn. Động Hua Mạ Nằm ở lưng chừng núi, có độ cao so với mặt nước biển là 350m, có chiều dài hơn 700m, trần động có chỗ rộng và cao tới 40 – 50m, động có cửa vào ở phía Đông và thông ra ở phía Nam. Đứng trước cửa động phóng tầm mắt vút ra xa, du khách sẽ được chiêm ngưỡng bức tranh thuỷ mặc với mặt nước hồ Ba Bể trong xanh, dòng sông Năng nước chảy hiền hoà ôm trọn cánh rừng đại ngàn véo von tiếng chim hót.
Cùng đi vào lịch sử về nguồn gốc hình thành động Hua Mạ, truyền thuyết có kể lại rằng, có lần một vị tướng triều đình tuần thú qua khu vực “Lèo Pèn” (rừng ma) định dừng chân ngựa nghỉ ngơi thì ngựa cứ hý vang, không dám bước tiếp; cùng với đó là những tiếng hú kỳ bí vọng ra từ vách núi đá. Hỏi ra được dân làng cho biết, những tiếng vọng đó là lời oan khiên của những linh hồn dân binh đã cùng triều đình chống giặc tử trận trong hang chưa được siêu thoát, quan quân liền hạ trại làm lễ tế trời. Lễ tế vừa xong thì tiếng oan hồn trong hang động cũng im dần rồi mất hẳn.
Cùng năm tháng đi qua, trải qua hàng ngàn năm, trầm tích thời gian đã tạo nên một sơn động Hua Mạ lung linh thạch nhũ đá như ngày hôm nay. Tùy theo trí tưởng tượng của mỗi du khách, mỗi nhũ đá hiện lên với một dáng vẻ khác nhau: Nơi như đài sen đức Quan âm Bồ tát, có giống cảnh thầy trò Tam Tạng đi lấy kinh, có nơi lại lô nhô mỏm đá như buổi thiết triều của các văn võ bá quan… Cứ thế, với đủ màu trắng, đen ánh lên lung linh huyền ảo, đem lại nhiều trải nghiệm lý thú cho du khách.
Theo như những gì mà Sở VH,TT&DL tỉnh Bắc Kạn, động Hua Mạ được phát hiện từ năm 2004, vẫn còn nguyên sơ. Để phục vụ khách du lịch thăm quan, chiêm ngưỡng vẻ đẹp của động, bên cạnh việc chú trọng bảo tồn và phát triển cảnh quan tự nhiên của động, tỉnh Bắc Kạn cũng đã đầu tư mở đường lên động và hệ thống chiếu sáng.
