Những cảnh sinh hoạt đời thường đã thu hút nhiều "du khách ba-lô" đến Việt Nam, đất nước được coi là thân thiện và mến khách. Tuy nhiên, thời gian gần đây, sức hấp dẫn ấy dường như đang "xa dần" trong mắt nhiều "du khách ba-lô", do tác động tiêu cực của lối kinh doanh "chộp giật" chỉ biết tới lợi ích trước mắt ở không ít địa phương. Ðây là "câu hỏi" lớn chưa có lời giải đáp của ngành du lịch nước ta.
Muôn màu du lịch "Tây ba-lô"
"Tây ba-lô" (Backpackers- Travel on a budget) vốn từ lâu đã được dùng để nói về những vị khách du lịch bụi khi họ đến mảnh đất hình chữ S với những chiếc ba-lô to ngật ngưỡng sau lưng. Về bản chất, đây là một hình thức du lịch khá phổ biến vì giá cả rẻ và khách tham quan có thể thăm thú nhiều nơi cùng sự giúp đỡ thuận lợi đến từ người dân bản địa. Trước đây, phần lớn du khách đến Việt Nam đều ngạc nhiên trước sức hút kỳ lạ của một dân tộc, vốn trong mắt họ chỉ gắn liền với những từ như: "chiến tranh", "nghèo đói",... lại có thể bình thản và đầy sức sống đến vậy.
Ông Ða-vít Men, một công chức người Ô-xtrây-li-a ngồi nhâm nhi cốc bia hơi góc phố Tạ Hiện vẫn nhớ như in cái ngày bước chân xuống sân bay trong chuyến "du lịch bụi" và trong đầu dự định chỉ dành vỏn vẹn hai ngày cho Hà Nội và Việt Nam. Vậy mà chỉ từ chuyến đi ấy và sau một vài lần tiếp xúc với cuộc sống nơi đây, ông đã chọn cho mình sự gắn bó mới đầy trải nghiệm suốt hơn hai năm qua. Ða-vít Men không phải trường hợp đầu tiên khi những vị khách ba-lô quyết định dừng chân ở một nơi mà họ tưởng chỉ như bao quốc gia khác, đến rồi lại ra đi. Việt Nam có sức hút mãnh liệt cùng sự thân thiện đáng ngạc nhiên, ngay cả từ nụ cười của những người dân trên cánh đồng lúa hay một góc phố cổ Hà Nội đang lầm lũi mưu sinh cho cuộc sống hằng ngày. Ðiều này đã được khẳng định trên tạp chí về "du lịch bụi" nổi tiếng thế giới Lonely Planet: "Nếu bạn đến Việt Nam - hãy nở một nụ cười và biết một câu chào bằng tiếng Việt, bạn sẽ ngay lập tức nhận lại một nụ cười rạng rỡ hơn nhiều kèm theo sự giúp đỡ tận tình không cần hồi đáp".
Ðiều đó càng khiến những vị khách có thể tự tin tìm kiếm cho mình bao điều mới lạ, háo hức. Nói cách khác, sự háo hức đó chính là nỗi tò mò về cái điều mà dân du lịch bụi - du lịch ba-lô vẫn thường rỉ tai nhau, đó là "sự trỗi dậy của Việt Nam". Phi-líp Cốt-lơ, một chuyên gia nghiên cứu và tư vấn nâng cao khả năng cạnh tranh cho các doanh nghiệp du lịch từng đánh giá: "Ngành du lịch Việt Nam nên lấy khẩu hiệu là "Bếp ăn của thế giới" (The Kitchen of the World) bởi sức hấp dẫn về nghệ thuật ẩm thực và kho tàng món ăn đa dạng, tươi ngon, đặc trưng. Bên cạnh đó, thương hiệu du lịch Việt Nam còn được tạo dựng bởi những điểm tham quan, thắng cảnh đẹp và quan trọng nhất là giá cả rẻ".
Tuy nhiên, một thống kê gần đây cho thấy, chỉ số đánh giá của du khách ba-lô dành cho du lịch Việt Nam đang càng ngày càng giảm sút? Nguyên nhân thực tế chính là câu trả lời đáng báo động cho "ngành công nghiệp không khói" khi đã không chăm sóc đúng "khẩu vị" của khách hàng mà lại còn "làm đắng mồm" những người vốn rất yêu mến đất nước chúng ta và đưa đến một nguồn lợi nhuận không hề nhỏ cho các dịch vụ.
Ðừng để du khách bực mình
Trên một diễn đàn về du lịch, du khách Mỹ Min-sơn tỏ rõ sự bực mình: "Trải qua chuyến du lịch xuyên Việt Nam nhiều tuần đầy háo hức vậy mà giờ đây tôi chỉ mong từng ngày tới lúc chuyến đi này kết thúc". Ðây là câu chuyện cá nhân nhưng là tiêu biểu cho rất nhiều du khách chọn lộ trình du lịch Ðông - Nam Á mà bị "mắc kẹt cảm xúc" chẳng hề mong đợi như ở một số địa phương tại Việt Nam: "Mỗi ngày tôi tranh cãi ít nhất ba lần với những người cố tìm cách lừa gạt tôi để kiếm chác thêm. Tôi thật thất vọng với thực tế ở một số điểm đến của Việt Nam vì mọi thứ dịch vụ thật lộn xộn".
Vào thời buổi "người khôn của khó", sức ép về khủng hoảng kinh tế trở thành trở ngại không nhỏ cho phát triển du lịch của Việt Nam thì những ảnh hưởng tiêu cực đến du khách, kể cả "Tây ba-lô" như trên thật sự đáng ngại. Chúng ta cần hiểu làm việc với khách du lịch ba-lô không hề đơn giản. Họ không thiếu tiền nhưng rất chặt chẽ về chi tiêu và không bao giờ thông cảm với bất kỳ trục trặc nào nảy sinh khi đi tua mà đòi trả lại tiền ngay lập tức. Khách cũng bị cuốn hút bởi hàng hóa đặc trưng của Việt Nam vì giá rẻ nhưng sẽ kiên quyết từ chối nếu cảm thấy bị lừa gạt hoặc ép giá. Du khách ba-lô Pa-tờ-rích, 36 tuổi, người Pháp kể: "Buổi sáng tôi đi ăn phở vì phở Việt Nam rất nổi tiếng. Tôi gọi phở bò. Giá của nó rẻ hơn phở gà nhưng tôi chọn vì mùi vị thơm đặc biệt. Vậy mà ăn xong họ tính tiền cho tôi với giá bát phở gà. Tôi kiên quyết không chịu, dù chênh lệch chẳng là bao, bởi vì họ lừa tôi là không được".
Khách du lịch ba-lô phần lớn là thanh niên công chức và cả những người thất nghiệp kết hợp du lịch để làm thêm. Không ít người giàu có nhưng thích trải nghiệm để tận hưởng cuộc sống giản dị, bình yên. Vì thế, họ tìm hiểu trước về Việt Nam song lại gặp phải khá nhiều cảnh báo từ bạn bè. Nhiều người vẫn muốn thử vì tò mò nhưng đáng tiếc, những sự cố "vớ vẩn" cứ xảy ra và đang dần lấy hết kiên nhẫn của họ. Anh Ben Háp-pơ đến từ Vương quốc Anh cũng kể khá nhiều chuyện gây thất vọng đối với anh, nhất là kiểu chèo kéo, đeo bám khách và "vòi vĩnh tiền một cách khó hiểu" trong chuyến lữ hành trên tuyến đường bộ xuyên Việt bằng ô-tô từ TP Hồ Chí Minh đi Hà Nội: "Thật sự nó khiến tôi khó chịu suốt chuyến đi. Tôi cảm thấy như mình là cái ví tiền di động ở đây vậy. Tôi cũng không biết mình sẽ còn muốn đến đây lần thứ hai không nữa".
Một nguồn thu quan trọng của du lịch
Một điều đáng nhắc đến chính là việc các công ty du lịch lớn ở nước ta còn ít chú ý tới khách ba-lô và đây thật sự là một "lỗ hổng" lớn. Bùi Vũ, một hướng dẫn viên du lịch chuyên dẫn tua cho khách "Tây ba-lô" kể: "Thực tế các nền du lịch có tiếng trong khu vực như Thái-lan, Xin-ga-po, Ma-lai-xi-a và cả Cam-pu-chia hay Lào luôn coi trọng nguồn thu quan trọng quanh năm này. Bởi dịch vụ du lịch chỉ cần yêu cầu rất đơn giản là phòng ngủ sạch sẽ, biểu giá linh hoạt, phục vụ tận tình và quan trọng nhất là không lừa khách cho nên rất dễ thu hút mà còn tạo thêm nguồn lợi cho nhiều ngành dịch vụ khác kèm theo". Ở Ma-lai-xi-a, những khu nhà nghỉ có đầy đủ các loại buồng ngủ dành cho khách với giá hợp lý từ thấp đến cao, từ phòng ở cá nhân đến phòng dành cho cả chục người với nhiều giường tầng ngăn nắp. Chính vì thế, khách du lịch với đủ mọi nhu cầu đều được đáp ứng chu đáo mà các mức giá đều rất hợp lý.
Trong thời điểm khó khăn về kinh tế, hình thức du lịch bụi chi phí thấp càng được chọn lựa đối với cả khách du lịch và ngành du lịch. Tuy nhiên trong trường hợp Việt Nam, lượng khách du lịch bụi - du lịch ba-lô đang có chiều hướng giảm sút bởi chúng ta lúng túng khi đối phó với các vấn đề tiêu cực đang xảy ra. Tạp chí Lonely Planet cũng đã phải đưa ra cảnh báo: Khi đến du lịch Việt Nam, du khách cần thận trọng với những trò lừa bịp của khách sạn cũng như các cơ sở dịch vụ bởi khách nước ngoài sẽ bị "chặt chém". Trong rất nhiều trường hợp, du khách từ xa đến sẽ không ý thức được đã phải trả một cái giá hết sức cao mà chỉ khi phát hiện mới lắc đầu ngao ngán. Một chuyên gia nghiên cứu về thị trường du lịch cho rằng: "Du lịch là một ngành kinh doanh có tính cạnh tranh cao, nhưng Việt Nam chưa làm được vấn đề cốt lõi là xây dựng thương hiệu niềm tin cho tương lai". Rõ ràng, phương thức "truyền miệng, rỉ tai", nhất là trong thời buổi công nghệ thông tin nhanh nhạy như hiện nay sẽ là một cách thức quảng bá hiệu quả với chi phí rẻ, nhất là trong số đông du khách "Tây ba-lô", nhưng nếu chúng ta chỉ nhận toàn những lời than vãn với cùng một nội dung thì hiệu ứng sẽ ngược lại.
Dù sao, về khách quan, du lịch Việt Nam đang vươn mình để khắc phục nhược điểm, bằng chứng là đã và đang xây dựng được một quá trình phát triển có triển vọng. Hiện, chúng ta đang đứng ở thứ hạng cao về tăng trưởng du lịch tại châu Á. Tuy nhiên, vẫn cần tiếp tục tìm ra các giải pháp khắc phục để thu hút khách du lịch ba-lô. Một nghiên cứu chứng minh rằng, khách đi theo các tua "đắt tiền" luôn được các nhà kinh doanh lữ hành chăm sóc một cách chu đáo hơn nhiều lần so với du lịch ba-lô, song cũng chỉ có 30% số khách du lịch được khảo sát cho biết, họ sẽ quay trở lại Việt Nam - một con số thấp hơn hẳn so với các nước trong khu vực. Cũng không phải ngạc nhiên vì một tờ báo Mỹ phân tích: Hầu hết các nước đang phát triển chú trọng đẩy mạnh du lịch quốc tế vì lợi nhuận lớn nhưng lại tập trung vào hình thức du lịch tua số đông và coi nhẹ hình thức du lịch ba-lô. Sự bỏ rơi này là một thiếu sót lớn bởi thị trường "Tây ba-lô" đều xuất hiện ở những nước có nền du lịch trưởng thành với vai trò như một yếu tố tăng trưởng kinh tế cơ bản và tối quan trọng cho việc xây dựng du lịch chuyên nghiệp, lành mạnh.
Giám đốc một công ty du lịch chuyên phục vụ khách ba-lô ở phố cổ Hà Nội cho biết: "Chúng tôi đang xây dựng những hình thức dịch vụ giá rẻ cùng việc kiêm luôn cả bảo vệ quyền lợi cho khách ba-lô bên cạnh cảnh báo nguy cơ họ có thể gặp phải nếu đến Việt Nam. Ða phần khách khi được chuẩn bị trước đều thay vì cảm thấy bực mình là vui vẻ đón nhận các thử thách tại đây như một trải nghiệm "mạo hiểm" đầy háo hức". Phó Vụ trưởng Lữ hành (Tổng cục Du lịch Việt Nam) Nguyễn Anh Tuấn nhận định: "Du lịch là ngành bán những giấc mơ. Muốn làm được điều đó chúng ta cần xây dựng những giấc mơ đẹp cho khách du lịch. Do đó đòi hỏi một thái độ rõ ràng của những người làm du lịch để tạo ra hình ảnh Việt Nam - vẻ đẹp bất tận". Thái độ rõ ràng đó chính là cần coi trọng tất cả các hình thức du lịch đúng với giá trị và tầm vóc để "ngành công nghiệp không khói của đất nước" không bị thất thoát nguồn lợi không hề nhỏ.
